Choroba ta bywa trudna do zdiagnozowania, ze względu na to, iż objawy lubią być niespecyficzne i naśladować inne stany. Leczenie boreliozy opiera się głównie na antybiotykoterapii podawanej doustnie lub dożylnie. Na podstawie oceny objawów, wywiadu i wyników badań laboratoryjnych lekarz dobiera odpowiednią antybiotykoterapię i monitoruje postępy chorego. Czasami objawy boreliozy pojawiają się 10, a nawet 20 lat po pierwszym zakażeniu. Choroba może zaostrzyć się z powodu nadmiernego stresu, podczas ciąży lub podczas leczenia antybiotykami innych chorób. Schorzenie powoduje wtedy dolegliwości neurologiczne i reumatologiczne, a także przejawia się w postaci zmian stawowych czy zmian skórnych. Ukąszenie przez kleszcza może okazać się naprawdę mocno inwazyjne, dlatego nigdy nie należy go bagatelizować.
Spis treści:
- Czym jest borelioza?
- Jakie są najczęstsze objawy boreliozy?
- Jak wygląda diagnoza boreliozy?
- Jak wygląda i na czym polega leczenie boreliozy?
- Skutki boreliozy.
- Jak chronić się przed kleszczami?
- Choroby pokrewne.
- Gatunki kleszczy znane z przenoszenia różnych chorób.
- Ciekawostki o boreliozie
- Nieleczona borelioza po latach.
CZYM JEST BORELIOZA?
Borelioza jest chorobą zakaźną wywoływaną przez bakterie z rodzaju Borrelia. Najczęściej przenosi się na ludzi poprzez ukąszenie zakażonego kleszcza. Choroba jest szeroko rozpowszechniona na całym świecie, zwłaszcza na obszarach o dużej populacji kleszczy, takich jak niektóre części Europy, Ameryki Północnej i Azji.
Istnieje wiele rodzajów bakterii Borrelia, ale najczęstszymi są Borrelia burgdorferi w Ameryce Północnej oraz Borrelia arseni, Borrelia gardenii i Borrelia spearmann w Europie.
Bakteria Borrelia jest przenoszona na człowieka przez ukąszenie zakażonego kleszcza. Kleszcze zarażają się nimi, gdy wysysają krew zakażonego zwierzęcia (np. myszy, jelenia, ptaka). Następnie, gdy zakażony kleszcz ugryzie człowieka i przyczepi się do skóry, przenosi bakterie do jego organizmu.
Nie jest to choroba przenoszona przez ludzi, przez co nie możesz zarazić się boreliozą od osoby, która na nią choruje. W związku z tym, iż Borrelia przebywa w jelicie środkowym kleszcza, zanim bakterie zdążą się przedostać z kleszcza do żywiciela poprzez gruczoły ślinowe, upływa trochę czasu. Nim bakteria dotrze do tkanek gospodarza, może minąć wiele godzin od rozpoczęcia żerowania przez kleszcza. W niektórych przypadkach efekty ukąszenia, a co za tym idzie problemy zdrowotne, mogą występować u człowieka dopiero po wielu latach.
JAKIE SĄ NAJCZĘSTSZE OBJAWY BORELIOZY?
Objawy boreliozy mogą się różnić w zależności od stadium choroby i indywidualnej reakcji organizmu. Choroba ta bywa trudna do zdiagnozowania, ze względu na to, iż objawy lubią być niespecyficzne i naśladować inne stany. Rozpatrując problem w kategoriach objawów, istnieją trzy główne etapy boreliozy:
Etap wczesny - w ciągu kilku dni lub tygodni po ukąszeniu przez kleszcza pojawia się rumień wędrujący lub/oraz charakterystyczna czerwona wysypka, która rośnie pierścieniem wokół miejsca ukąszenia. Rumień jest zwykle bezbolesny i dlatego też łatwo go przeoczyć. Oprócz powyższych kwestii, osoba ukąszona jest narażona na odczuwanie ogólnych objawów grypopodobnych, takich jak gorączka, ból mięśni i stawów oraz zmęczenie.
Wczesne stadia uogólnionej boreliozy - jeśli borelioza nie zostanie wcześnie zdiagnozowana i leczona, bakterie lubią rozprzestrzeniać się po całym ciele, powodując bardziej rozpowszechnione objawy. Może wystąpić zapalenie stawów (zwłaszcza kolan), ból mięśni, osłabienie, ból głowy, gorączka i obrzęk węzłów chłonnych. Często pojawiają się także objawy neurologiczne, takie jak zawroty głowy, dzwonienie w uszach, trudności z koncentracją, problemy z pamięcią i w najgorzym przypadku zapalenie opon mózgowych.
Etap późny - objawy obejmują przewlekłe zapalenie stawów, problemy z układem nerwowym (takie jak neuropatia obwodowa, zapalenie mózgu), zapalenie serca i problemy skórne. Występują one nawet na przestrzeni kilku do aż KILKUNASTU lat po ukąszeniu. Z tego też względu są najbardziej niebezpieczne i inwazyjne dla organizmu człowieka.
Im później dostrzeżemy możliwość ukąszenia, tym gorzej dla nas, dlatego tak istotne jest dokładne oglądanie całego ciała po powrocie z lasu, łąki lub innych obszarów, na których występują duże skupiska kleszczy, a co za tym idzie, gdzie prawdopodobieństwo zostania ukąszonym jest zwiększone. Błyskawiczne usunięcie kleszcza i kontakt z lekarzem, pozwalają na wyeliminowanie skutków i objawów jego zaatakowania.
JAK WYGLĄDA DIAGNOZA BORELIOZY?
Pierwszym krokiem diagnozowania jest wywiad medyczny, w którym lekarz zapyta o Twoje objawy, historię podróży i ewentualny kontakt z kleszczami. Jeżeli chodzi o badania laboratoryjne - jednym z głównych testów stosowanych do diagnozy boreliozy jest test ELISA, który wykrywa przeciwciała IgM i IgG przeciwko Borrelia burgdorferi. Jeśli wynik testu ELISA jest pozytywny, zazwyczaj wykonuje się potwierdzający test Western blot.
Wynik badania serologicznego zależy od stadium choroby, czasu występowania objawów i ewentualnych terapii antybiotykowych. Pozytywnych wyników badań serologicznych można oczekiwać najwcześniej w 3-4. tygodniu od zakażenia. Tak więc wykonywanie tych badań w kilka dni po kontakcie z kleszczem (np. w okresie wystąpienia rumienia wędrującego) nie ma uzasadnienia. Czasami, szczególnie na początku infekcji, przeciwciała jeszcze nie są wystarczająco wyraźne w badaniach, więc konieczne są dodatkowe testy. PCT i PCT Real Time – to badania boreliozy, które mają wyższą skuteczność ze względu na wyszukiwanie DNA bakterii, ale wykonuje się je tylko przy szczególnych objawach z wycinków skóry. W przypadku objawów neurologicznych, wykonuje się punkcję lędźwiową, aby zbadać płyn mózgowo-rdzeniowy pod kątem obecności przeciwciał przeciwko Borrelia burgdorferi.
Wczesna diagnoza i leczenie są kluczowe dla uniknięcia powikłań i długotrwałych problemów zdrowotnych.
JAK WYGLĄDA I NA CZYM POLEGA LECZENIE BORELIOZY?
Leczenie boreliozy opiera się głównie na antybiotykoterapii podawanej doustnie lub dożylnie. Na podstawie oceny objawów, wywiadu i wyników badań laboratoryjnych lekarz dobiera odpowiednią antybiotykoterapię i monitoruje postępy chorego. Najczęściej stosowanym lekiem jest doksycyklina, która według statystyk działa w większości przypadków. Jest to leczenie krótkotrwałe. Typowo trwa ono od 10 do 21 dni. Przy wczesnym rumieniu wędrującym antybiotyk doksycyklina jest zalecany przez około 2-4 tygodnie. Natomiast pozostałe antybiotyki, takie jak amoksycylina lub cefuroksyma zaleca się u dzieci, kobiet w ciąży lub osób nietolerujących doksycykliny. Jednak w cięższych przypadkach, zwłaszcza przy zaawansowanych objawach neurologicznych, takich jak np. zapalenie opon mózgowych, stosuje się antybiotyki dożylne i można podawać je przez dłuższy okres czasu, nawet do 6 tygodni.
W późnym stadium choroby boreliozy leczenie może obejmować długotrwałe stosowanie doustnych lub dożylnych antybiotyków, a czasem nawet operację (np. przy przewlekłym zapaleniu stawów). W opiekę pacjenta angażuje się wtedy cały szereg specjalistów, takich jak reumatolodzy, neurolodzy lub dermatolodzy. Wszystko zależy od stopnia nasilenia objawów. Ważne jest aby skonsultować się z wieloma specjalistami i zasięgnąć kilku opinii, aby mieć pewność co do prawidłowego doboru ścieżki leczenia.
SKUTKI BORELIOZY
Choroba generuje różne skutki, a ich nasilenie zwykle się różni w zależności od indywidualnych czynników, takich jak stadium choroby, czas od zakażenia i "odpowiedź" konkretnego organizmu. W niektórych przypadkach bakterie Borrelia lubią przenikać do układu nerwowego, powodując cały szereg objawów neurologicznych. Mogą wystąpić zapalenie mózgu, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, neuropatia obwodowa, zapalenie nerwów czaszkowych, a także problemy z pamięcią, koncentracją, zawrotami głowy, szumem w uszach czy zaburzeniami równowagi. Borelioza może prowadzić także do zapalenia stawów, zwłaszcza kolan, co objawia się bólem, obrzękiem, sztywnością stawów oraz trudnościami w ich ruchomości. Zapalenie stawów bywa przewlekłe i prowadzi do uszkodzenia stawów, jeśli nie zostanie odpowiednio leczone. W takich przypadkach możliwa jest nawet operacja pacjenta.
Z innych przejawów, oprócz charakterystycznego rumienia wędrującego na początku choroby, borelioza powoduje też inne problemy skórne. Mogą wystąpić wszelkiego rodzaju zmiany skórne, takie jak czerwone plamy, guzki lub wypryski na różnych częściach ciała. Na koniec, choć stosunkowo rzadkie, problemy z sercem. Czasami dochodzi do zapalenia mięśnia sercowego, zaburzeń rytmu serca czy zapalenia wsierdzia.
JAK CHRONIĆ SIĘ PRZED KLESZCZAMI?
Aby unikać ukąszeń przez kleszcze, starajmy się omijać miejsca, w których są one szczególnie obecne, nosić odzież ochronną - długie rękawy, skarpetki, kapelusze, chustki; stosować środki odstraszające kleszcze, takie jak spray'e, olejki, bransoletki; i regularnie sprawdzać skórę pod kątem ich obecności po przebywaniu na zewnątrz. Największe ryzyko ugryzień kleszczy występuje w obszarach leśnych, trawiastych i zarośniętych. Są one tak samo szkodliwe dla człowieka jak i dla zwierząt, więc jeśli posiadasz psa, w okresie letnim zwróć szczególną uwagę na wybór miejsc na spacer - unikaj tych wymienionych powyżej oraz rozważ inne środki zapobiegające ugryzieniom, takie jak specjalne szczepienia, leki czy obroże.
Jeżeli jest jednak za późno na zapobieganie i kleszcz zdążył Cię już zaatakować, jego usunięcie powinno odbywać się ostrożnie, aby nie pozostawić żadnych części w skórze. Najlepiej użyć szczypiec lub specjalnej pęsety i delikatnie wyciągnąć go bez kręcenia ani naciskania. Ważne, aby wyjąć kleszcza w całości, bez uszkadzania ciała. Następnym krokiem jest oczywiście obserwowanie ewentualnych objawów oraz wizyta u lekarza.
CHOROBY POKREWNE
Każdy z nas na pewno słyszał i wie czym jest bolerioza. Jednak nie jest to jedyna choroba przenoszona przez kleszcze, a o reszcie za dużo się nie mówi. Przyjrzyjmy się pozostałym. Jak wiadomo, kleszcze są owadami, które żywią się krwią swoich "ofiar" i mogą przenosić różne patogeny, w tym bakterie, wirusy i pierwotniaki.
Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) jest wirusową chorobą zapalną, atakującą ośrodkowy układ nerwowy. Objawy obejmują gorączkę, bóle głowy, nudności, wymioty, sztywność karku. W niektórych przypadkach KZM może prowadzić do poważniejszych powikłań neurologicznych. Kolejna, anaplazmoza, czyli kleszczowe zapalenie granulocytów, to choroba zakaźna wywoływana przez bakterie z rodzaju Anaplasma. Są dwie możliwości - bakterie te atakują granulocyty (białe krwinki), które odgrywają ważną rolę w obronie organizmu przed infekcjami i powodują zakłócenie funkcji układu odpornościowego. Ten rodzaj infekcji objawia się gorączką, bólami mięśni i stawów, zmęczeniem oraz ogólnym złym samopoczuciem. Druga opcja - bakterie atakują płytki krwi, odpowiedzialne za jej krzepnięcie. Zakażenie tym rodzajem Anaplasma prowadzi do niskiej liczby płytek krwi w organizmie, czego objawami są krwawienia i skłonność do tworzenia się siniaków. Diagnoza opiera się na testach krwi, które wykrywają obecność przeciwciał lub materiału genetycznego Anaplasma w organizmie pacjenta. Wczesne wykrycie i leczenie są istotne, aby zapobiec powikłaniom i dalszemu rozprzestrzenianiu się infekcji. Następnie babeszjoza najczęściej jest przenoszona na człowieka przez ugryzienie zarażonego kleszcza. Pierwotniaki Babesia atakują czerwone krwinki, co może prowadzić do niedokrwistości. Babeszjoza ma różne objawy, ale te najpopularniejsze obejmują gorączkę, dreszcze, silne bóle mięśni i stawów, zmęczenie, bóle głowy oraz splenomegalię (powiększenie śledziony). Diagnoza babeszjozy opiera się na badaniach laboratoryjnych, takich jak badanie krwi pod mikroskopem, w celu wykrycia obecności pierwotniaków Babesia lub testy serologiczne, które wykrywają przeciwciała przeciwko tym pierwotniakom. Dalej, erlichioza to choroba zakaźna wywoływana przez bakterie z rodzaju Ehrlichia, przenoszona przez ugryzienie zarażonego kleszcza. Bakterie Ehrlichia atakują białe krwinki, co prowadzi do uszkodzenia układu odpornościowego. Objawy erlichiozy obejmują gorączkę, dreszcze, bóle mięśni i stawów oraz powiększenie węzłów chłonnych. W niektórych przypadkach mogą wystąpić powikłania neurologiczne, zapalenie płuc, zapalenie wątroby lub nerek. Leczenie choroby polega na stosowaniu antybiotyków. Wczesne rozpoznanie i odpowiednie leczenie są ważne, aby zapobiec powikłaniom i dalszemu rozprzestrzenianiu się infekcji. Listę zamyka anaplazmoza (Anaplasmosis), a więc choroba wywoływana przez bakterie Anaplasma phagocytophilum i Anaplasma platys. Objawy anaplazmozy obejmują głównie gorączkę, bóle mięśni, bóle głowy i zmęczenie.
GATUNKI KLESZCZY ZNANE Z PRZENOSZENIA RÓŻNYCH CHORÓB
Kleszcze są pasożytującymi stawonogami, które występują na całym świecie. Istnieje wiele różnych gatunków kleszczy, ale nie wszystkie przenoszą choroby na ludzi. W Polsce występuje kilka gatunków kleszczy, które odpowiedzialne są za przenoszenie innych bakterii. Ixodes ricinus, czyli najpospolitszy gatunek kleszcza w Polsce odpowiada za przenoszenie wielu chorób, takich jak borelioza, kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) czy anaplazmoza. Dermacentor reticulatus, a więc drugi pod względem częstości występowania gatunek kleszcza w Polsce może przenosić kleszczowe zapalenie mózgu oraz babeszjozę. Wyróżnia się na tle pozostałych kleszczy charakterystycznym, siatkowanym wzorem na grzbiecie. Ixodes hexagonus to gatunek, występujący przede wszystkim u zwierząt, takich jak psy i koty, ale zdarza się czasem, że zaatakuje również człowieka. Odpowiada za przenoszenie chorób, takich jak babeszjoza i erlichioza. Na ten rodzaj dużą uwagę powinni zwrócić przede wszystkim właściciele psów, kochających lasy, łąki i inne dzikie tereny. Haemaphysalis concinna występuje przede wszystkim na terenach podmokłych. Może przenosić różne patogeny, w tym bakterie z rodzaju Rickettsia, czyli grupę mikroorganizmów z rodziny Rickettsiaceae, które są przyczyną chorób o charakterze gorączkowym u ludzi i innych zwierząt. Jedną z nich jest dość popularna gorączka Q. Warto pamiętać, że różne gatunki kleszczy mogą przenosić różne patogeny, dlatego warto doedukować się na temat każdego z nich i przede wszystkim na temat ochrony przed kleszczami! Ostatni - Ixodes persulcatus występuje głównie na wschodzie Polski. Jest on znany ze swojej zdolności przenoszenia kleszczowego zapalenia mózgu oraz boreliozy.
CIEKAWOSTKI O BORELIOZIE
Czy wiedzieliście, że nazwa "borelioza" pochodzi od nazwy miasteczka Lyme w stanie Connecticut w USA, gdzie w latach 70. XX wieku po raz pierwszy zidentyfikowano tę chorobę? Obecnie trwają też badania nad opracowaniem szczepionek przeciwko boreliozie. Szczepionka ma szansę być ważnym narzędziem w ochronie przed tą chorobą, ale nadal wymaga dalszych badań i testów, zanim zostanie w pełni zaaprobowana i dostępna dla publiczności. Zdaniem naukowców, ślina kleszczy, zawierająca około trzech tysięcy białek, może być naturalnym źródłem leków na wiele schorzeń: reumatoidalne zapalenie stawów, chorobę Alzheimera czy udar mózgu.
Prawie 64% pacjentów ze zdiagnozowaną boreliozą nie pamięta ugryzienia przez kleszcza, a przeciętny pacjent na prawidłową diagnozę czeka 2–3 lata. Szacuje się, że każdego roku w Polsce odnotowuje się około 21 tys. zachorowań (Dane PZH z 2016 roku).
Kleszcze preferują też „długi posiłek”. Po wgryzieniu się w skórę człowieka odżywiają się jego krwią przez 3–5 dni. Dla porównania, komary pobierają krew od żywiciela przez kilka sekund. Natomiast w czasie całego swojego życia samice kleszczy są w stanie pobrać posiłek w postaci krwi zwykle tylko 3 razy. Kleszcz większość życia jest głodny, żeruje właśnie tylko trzy razy: gdy jest larwą, nimfą i ostatni raz jako dorosły osobnik. Napije się krwi i odczepia się od żywiciela, a wtedy przekształca w kolejne stadium. Długość ich ciała wynosi od ułamków milimetra do 30 mm (większość nie przekracza 15 mm).
Po wyciągnięciu kleszcza ze skóry należy go zabić. Gdy po prostu wyrzucimy kleszcza, zadziała jego instynkt samozachowawczy, który nakaże mu znaleźć nowego żywiciela. Należy go więc zgnieść lub spłukać pod bieżącą wodą.
NIELECZONA BORELIOZA PO LATACH
Czasami objawy boreliozy pojawiają się 10, a nawet 20 lat po pierwszym zakażeniu. Choroba z Lyme może zaostrzyć się z powodu nadmiernego stresu, podczas ciąży lub podczas leczenia antybiotykami innych chorób. Schorzenie powoduje wtedy dolegliwości neurologiczne i reumatologiczne, a także przejawia się w postaci zmian stawowych czy zmian skórnych. Nierozpoznana i nieleczona borelioza może mieć poważne konsekwencje zdrowotne wynikające z rozprzestrzeniania się infekcji. Krętki boreliozy w niektórych przypadkach przedostają się do różnych układów organizmu, powodując komplikacje w postaci boreliozy stawowej, w której to boreliozowe zapalenie stawów rozwija się w ciągu dwóch lat od ukąszenia kleszcza, objawia się opuchnięciem, zaczerwienieniem i bolesnością stawów. Najczęściej atakuje staw kolanowy. Stan ten przebiega z okresami nasilenia i remisji objawów. Druga nieprzyjemna sytuacja to zapalenie mięśnia sercowego z Lyme carditis, czyli boreliozowe zapalenie mięśnia sercowego.Występuje, gdy krętki kolonizują tkanki serca, powodując ból w klatce piersiowej, duszność podczas wysiłku lub nieregularne bicie serca. Jest to bardzo niebezpieczne powikłanie boreliozy, ale rzadko kończy się śmiercią. Ostatnim typem jest neuroborelioza, która czasami atakuje układ nerwowy po kilku miesiącach, ale czasami trwa to nawet latami. Pacjenci z neuroboreliozą mogą mieć drżenie mięśni, zaburzenia depresyjne, znieczulenie, parestezje czy nadwrażliwość organizmu na bodźce, a także są narażeni na zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i zapalenie mózgu.
INFOGRAFIKA - OCHRONA PRZED KLESZCZAMI
